Theo ông Đặng Hoàng Giang, PCT Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas), XK điều giảm về lượng là do những khó khăn về nguồn điều nguyên liệu. Để bù đắp sự thiếu hụt nguyên liệu trong nước, các DN ngay trong những tháng đầu năm đã phải tăng mạnh NK điều thô.
Thống kê hải quan cho thấy, 5 tháng đầu năm 2015, ngành điều đã phải NK tới 427.754 tấn điều thô, tăng tới 74,6% so với cùng kỳ. Do Việt Nam đẩy mạnh NK điều thô với số lượng lớn ngay từ đầu năm, trong khi một số nước trồng điều lớn ở châu Phi cũng giảm mạnh về sản lượng, khiến cho giá điều thô NK đã bị đẩy lên cao.
Điều này thấy rõ ở giá trị điều NK. Nếu như lượng NK trong 5 tháng đầu năm đã tăng tới 74,8% thì giá trị điều thô NK tăng tới 125,3%. Tính ra, mỗi tấn điều NK về tới Việt Nam có giá bình quân tới 1.952 USD, trong khi giá bình quân trong 5 tháng đầu năm ngoái chỉ là 1.513 USD/tấn.
Do gặp khó khăn về điều nguyên liệu, nên các DN bị hạn chế về khả năng cung ứng thành phẩm ra thị trường. Trong khi đó, sức mua trên thị trường cũng có phần hơi chậm. Những yếu tố đó khiến cho lượng điều XK giảm. Nhưng bù lại, giá nhân điều XK lại tăng lên đáng kể. Trong 5 tháng đầu năm, giá nhân điều XK bình quân 9.500 USD/tấn, tăng 25% so cùng kỳ 2016. Chính vì vậy, dù lượng XK giảm, nhưng giá trị XK lại tăng khá.
Trong 6 tháng cuối năm, diễn biến có thể cũng không khác mấy so với 6 tháng đầu năm. Ngành điều vẫn đứng trước sức ép lớn về nguồn nguyên liệu, giá điều nguyên liệu cao... Do đó, giá nhân điều XK cũng khó có khả năng điều chỉnh theo hướng giảm xuống. Bởi vậy, lượng nhân điều XK có thể vẫn chỉ ở mức 350.000 tấn như năm ngoái, nhưng giá trị XK vẫn sẽ tăng và dự kiến đạt khoảng 3,3 tỷ USD, trong đó, giá trị XK nhân điều là 3 tỷ USD.
XK cà phê trong nửa đầu năm nay cũng có diễn biến tương tự như hạt điều, đó là giảm về lượng nhưng tăng về giá trị. Cụ thể, từ đầu năm đến giữa tháng 6, ngành cà phê đã XK được 766.959 tấn, đạt giá trị 1,734 tỷ USD. So với cùng kỳ năm ngoái, lượng cà phê XK giảm 14,97%, nhưng lại tăng 11,5% về giá trị.
Lượng cà phê XK giảm, có nguyên nhân quan trọng từ việc giảm sản lượng trong niên vụ 2016/2017, bởi ảnh hưởng khô hạn trong quá trình sinh trưởng của cây cà phê và mưa lớn khi cà phê ra hoa. Bên cạnh đó, diện tích cà phê giảm ở nhiều địa phương do nông dân chuyển sang cây trồng khác hoặc xen canh... cũng làm giảm sản lượng cà phê. Đã có nhiều dự đoán khác nhau về sản lượng cà phê niên vụ 2016/2017, nhưng đều có một điểm chung là sản lượng giảm nhiều. Chẳng hạn, Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam cho rằng sản lượng giảm 20 - 30%.
Trong bản báo cáo về cung - cầu cà phê thế giới, công bố hồi giữa tháng 6 vừa rồi, Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) dự báo sản lượng cà phê robusta Việt Nam chỉ đạt khoảng 25,6 triệu bao (mỗi bao là 60kg), giảm 2,23 triệu bao so với niên vụ 2015/2016. USDA cũng dự báo XK cà phê niên vụ 2016/2017 của Việt Nam chỉ đạt 25 triệu bao, giảm 1,95 triệu bao so niên vụ trước.
Bù lại việc giảm sản lượng cũng như số lượng XK, giá cà phê XK lại luôn ở mức cao hơn nhiều so với cùng kỳ 2016. Từ đầu năm đến giữa tháng 6, giá cà phê XK đạt bình quân trên 2.200 USD/tấn, cao hơn nhiều so với giá bình quân hơn 1.700 USD/tấn cùng kỳ năm ngoái. Đó là nguyên nhân giúp cho giá trị XK cà phê vẫn tăng trong khi lượng XK giảm.
Nhưng theo ông Nguyễn Quang Bình, một chuyên gia phân tích thị trường cà phê, trong 6 tháng cuối năm, giá cà phê XK sẽ có xu hướng yếu đi bởi các nguyên nhân: Brazil đẩy mạnh bán ra do đồng nội tệ suy yếu; lượng hàng mà các nhà đầu cơ đã mua của Việt Nam nhưng vẫn chưa xuất ra khỏi Việt Nam hiện còn khá nhiều, khoảng 300.000 tấn; lượng cà phê tồn kho ở những thị trường tiêu thụ chính là Bắc Mỹ, EU và Nhật Bản còn khá lớn, từ 1,2 - 1,5 triệu tấn; niên vụ 2017/2018, cà phê toàn cầu có khả năng được mùa, do đó tạo áp lực giá yếu; Cục Dự trữ Liên bang Mỹ vừa tăng lãi suất trong tháng 6 vừa rồi, khiến cho khả năng vay để thu mua của các nhà đầu cơ trở nên khó khăn hơn… Dù vậy, nhiều khả năng giá cà phê XK dù giảm nhưng sẽ không quá xa mức 2.000 USD/tấn. Và do vậy, giá cà phê XK cả năm có thể sẽ cao hơn giá bình quân cả năm ngoái (1.872,8 USD/tấn).